Ławrowski Julian (1821–1873), ukraiński działacz polityczny, poseł i wicemarszałek sejmu galicyjskiego. Pochodził ze szlacheckiej rodziny ruskiej (ukraińskiej) h. Sas, osiadłej w Sanockiem. Był synem Grzegorza, greckokatolickiego proboszcza w Mszanie (Gródeckie) i kanonika honorowego przemyskiego, oraz Justyny Pacławskiej. Wychowywał się pod opieką stryja, kanonika kapituły przemyskiej, Jana Ławrowskiego, historyka Kościoła unickiego. Ł. ukończył studia prawnicze na Uniw. Lwow. i przed r. 1848 pracował w sądzie krajowym we Lwowie. Działalność polityczną rozpoczął w r. 1848, gdy pod wpływem O. Pietruskiego podpisał petycję do rządu austriackiego o zaprowadzenie języka polskiego w sądownictwie galicyjskim. Należał do Holovnej Rady Ruskiej, z której jednak wystąpił 12 VI 1848, nie zgadzając się z jej politycznym programem. Następnie, jako zwolennik ugody z Polakami, przystąpił do Ruskiego Soboru grupującego Polaków «gente Rutheni» oraz propolskich działaczy ukraińskich i został jego sekretarzem. Po r. 1849 mieszkał i pracował w Samborze jako pisarz sądowy, a następnie prokurator. Był członkiem rządowej komisji dla przekładu kodeksów i przełożył na język ukraiński kodeks cywilny. Głównie jednak zajmował się narodowym rozwojem ludności ukraińskiej, stał się jednym z wybitniejszych działaczy Halycko-Ruskoj Matycy i pełnił funkcję przewodniczącego jej wydziału prawnego. Szczególnie energiczną działalność rozwinął od r. 1861 wśród alumnów seminarium greckokatolickiego we Lwowie i przyczynił się do ukończenia słownika ukraińskiego (1861–2), należał do założycieli pisma „Večernyci” (1862–3). W r. 1861 rozpoczął, zakończone pomyślnie w r. 1864, starania o założenie teatru ukraińskiego we Lwowie. W końcu 1861 r. dzięki inicjatywie Ł-ego powstała we Lwowie «Ruska Besida». Pisał również do „Słowa”.
Dn. 4 IV 1861 uzyskał mandat poselski do galicyjskiego sejmu krajowego z okręgu gmin wiejskich Sambor–Stare Miasto–Starosól. Wybierany był tamże jeszcze dwukrotnie: w l. 1867 i 1870. Podobnie jak w r. 1848 był zwolennikiem ugody i współpracy Ukraińców z Polakami na zasadach równouprawnienia. Latem 1863 r. w Krakowie prowadził bezskuteczne rokowania z wysłannikiem Rządu Narodowego na temat warunków przystąpienia Rusinów do powstania. Od r. 1861 jako jedyny Ukrainiec był członkiem Wydziału Krajowego. Jakkolwiek różnił się znacznie swymi poglądami z przywódcami świętojurców, nie występował przeciw nim otwarcie. Bardzo aktywny w pracach sejmu, był członkiem II wydziału sejmowego oraz komisji: do sprawdzania wyborów poselskich, funduszowej, prawniczej, ustawy gminnej. Dn. 19 I 1866 w polemice z M. Zyblikiewiczem bronił Wydziału Krajowego, 16 III 1866 wypowiedział się przeciw tworzeniu rad powiatowych, za co został zaatakowany przez konserwatystów wschodniogalicyjskich. Kilkakrotnie występował w obronie praw narodowych Ukraińców: żądał pełnego równouprawnienia języka ukraińskiego w urzędach, sądach i szkołach, postulował też wprowadzenie języka ukraińskiego do obrad Wydziału Krajowego, co wywołało ostrą krytykę posłów polskich.
W lecie 1866 zerwał ze stronnictwem «moskalofilskim», uważając, że programowy artykuł „Słowa” kompromituje narodowy ruch ukraiński. Krytykę „Słowa” przeprowadził w wiedeńskim „Vistnyku” oraz zamieścił w prasie austriackiej Protest der Ruthenen skierowany przeciw utożsamianiu narodu ukraińskiego z rosyjskim. Od tego czasu jako przeciwnik polityczny «moskalofilów» starał się skupić wokół siebie młodych działaczy ukraińskich. W lutym 1867, podczas kampanii wyborczej do sejmu w Stanisławowie, napiętnował antypolską taktykę «moskalofili», występując jednocześnie przeciw ugodowym koncepcjom spolonizowanych działaczy (T. Barewicz). Ł. uważał bowiem, że ugoda może mieć miejsce tylko po pełnym równouprawnieniu Ukraińców z Polakami. W kadencji 1867–70 Ł. został zastępcą członka Wydziału Krajowego i pracował w komisjach: rezolucyjnej, konstytucyjnej, administracyjnej i hipotecznej. Dn. 12 IX 1868 wystąpił w obronie praw języka ukraińskiego jako języka wykładowego na Uniw. Lwow. W r. 1869, po śmierci S. Litwinowicza, dzięki swym ugodowym koncepcjom, powołany został na stanowisko zastępcy marszałka krajowego.
Zdając sobie sprawę, że Wiedeń nie spełni żądań galicyjskich Ukraińców, Ł. postanowił uzyskać częściowe rozszerzenie uprawnień politycznych od Polaków. Pierwsze pertraktacje przeprowadzone z konserwatystami (m. in. z L. i A. Sapiehami) nie przyniosły wyników. Dn. 26 X 1869 złożył w sejmie wniosek (datowany 23 X) o ugodowe załatwienie sporu polsko-ukraińskiego w Galicji i bronił go na plenum. Wniosek domagał się: gimnazjum ukraińskiego we Lwowie, ukraińskich klas równoległych w innych szkołach we wschodniej Galicji, katedr ukraińskich na uniwersytecie i politechnice we Lwowie, subwencji na ukraińskie cele kulturalne oraz prowadzenia protokołów sejmowych także w języku ukraińskim. Zobowiązywał się natomiast do ścisłej współpracy z Polakami na forum ogólno-austriackim oraz rezygnacji z postulatu podziału kraju. Oświadczenie Ł-ego podpisało 30 posłów ukraińskich w sejmie, przy braku sprzeciwu reszty. Od pierwszego jednak momentu program Ł-ego zwalczało „Słowo”, które zarzucało mu nadmierną uległość wobec Polaków. Po stronie polskiej konserwatyści krakowscy przyjęli wniosek przychylnie, a wschodniogalicyjscy wystąpili z krytyką. Ł., próbując zjednać sobie szlachecką większość sejmu, przeciwstawił się chłopskim wnioskom domagającym się likwidacji prawa propinacji bez wykupu. Tym niemniej ugodowy wniosek Ł-ego nie został w r. 1869 przyjęty, ale odesłany do opracowania przez Wydział Krajowy. Ostatecznie jednak Ukraińcy otrzymali tylko subwencję na teatr. W sprawie pozostałych postulatów Wydział Krajowy nie przedłożył sejmowi swej opinii, a tym samym wniosek Ł-ego upadł.
Osłabiło to polityczną pozycję Ł-ego, który zaczął tracić wpływy wśród Ukraińców. Dn. 7 IX 1870 wystąpił z Ruskiej Rady opanowanej przez «moskalofilów». W maju 1870 brał udział w pertraktacjach z premierem A. Potockim w sprawie rezolucji galicyjskiej. Dn. 30 VIII 1870 upomniał się w sejmie o prawa narodowe Ukraińców, przypomniał, że Rusini galicyjscy są częścią wielkiego narodu ukraińskiego, deklarował jednak lojalność wobec Wiednia oraz potrzebę pojednania polsko-ukraińskiego. Dn. 19 IX 1871 przedłożył sejmowi wniosek o ukrainizację gimnazjum wyższego we Lwowie, uchwalony 9 X mimo opozycji «podolaków» i świętojurców. Ustawicznie atakowany przez „Słowo”, zaczął ewoluować ku narodowcom, którzy wprawdzie krytykowali jego program polityczny, ale jednocześnie wybierali Ł-ego przewodniczącym «Prosvity» (1870–3) i «Ruskoj Besidy». Jako prezes «Prosvity» poszedł po linii ugodowej polityki metropolity J. Sembratowicza i próbował porozumieć się z rusofilami z Ruskiej Rady.
W celu rozszerzenia swych wpływów i przeciwstawienia się propagandzie «moskalofilskiej» założył Ł. we Lwowie (częściowo za pieniądze Sapiehów) pismo „Osnowę” (1870–2), której programem była narodowa samodzielność Ukrainy, równouprawnienie i ugoda z Polakami oraz austrofilizm. Krytykowany za zbytnią miękkość i lawirowanie między Polakami a stronnictwami ukraińskimi, zobowiązał się w styczniu 1871 do radykalizacji programu „Osnowy” i uczynienia z pisma organu «narodowców», co nastąpiło w końcu 1871 r. Pociągnęło to za sobą usztywnienie taktyki Ł-ego w stosunku do Polaków. W dyskusji sejmowej 25 XI 1872 Ł. wystąpił przeciw programowi wyodrębnienia Galicji jako godzącemu w strukturę ustrojową Austro-Węgier. Nadal jednak opowiadał się za walką o realizację postulatów rezolucji galicyjskiej z r. 1868. W r. 1868 Ł. został członkiem rady zawiadowczej, a w r. 1869 dyrektorem Banku Włościańskiego we Lwowie, był też jednym z założycieli towarzystwa «Družnyj Lychvjar» (1871). Posiadał Order Grzegorza Wielkiego oraz Order Leopolda.
Zmarł we Lwowie 5 V 1873. Żona Ł-ego Kamilla z Malewskich zmarła dzień wcześniej. Wspólny ich pogrzeb odbył się na cmentarzu Łyczakowskim z udziałem wielu tysięcy mieszkańców Lwowa. Ł. pozostawił 6 dzieci. Najstarsza córka Kamilla była żoną adwokata H. Baczyńskiego w Stryju, działacza związanego z ugrupowaniem narodowców ukraińskich, Stefania żoną dra praw D. Jamińskiego, który opiekował się również trzema młodszymi córkami Ł-ego: Karolą za H. Litwinowiczem, Julią za B. Maryniakiem i Gieorgią za H. Pozakowskim. Syn Włodzimierz (ur. 1850) ukończył prawo; był jednym z twórców i działaczy sokolstwa ukraińskiego w Galicji.
Enc. Org.; Ukrains’ka Zah’alna Encyklopedija, (podob.); W. Enc. Ilustr.; Boniecki, (Ł. występuje pod imieniem Włodzimierz); – Bartoszewicz K., Z walki o autonomię galicyjską, „Bibl. Warsz.” 1906 t. 2 s. 494–5; Belej J., Dvaciat i piat’ lit Towarystva „Prosvity”, Lw. 1894; Chłędowski Album fotograficzne, Wr. 1951; tenże, Rezolucja galicyjska, „Ateneum” 1881 t. 2 s. 300; tenże, Walka z centralizmem w Galicji, „Ateneum” 1880 t. 2 s. 27, t. 3 s. 42; Dębicki L., Portrety i sylwetki z XIX stulecia, Kr. 1905 I 357, III 110; Feldman W., Stronnictwa i programy polityczne w Galicji 1846–1906, Kr. 1907 II 326, 335; Galicja w dobie autonomicznej (1850–1914), Oprac. S. Kieniewicz, Wr. 1952; Hordyns’kyj J., Do istorii kulturnoho i polityčnoho žytja v Halyčynii u 60-tych rr. XIX v., Lw. 1917; Kieniewicz S., Adam Sapieha, Lw. 1939; Levyc’kyj K., Istorija polityčnoji dumky halyc’kych Ukraïnciv 1848–1914, Lw. 1926 č. I s. 83–4, 92, 114–23, 127–8; tenże, Ukraïns’ki polityky, Lw. 1936 s. 34–8 (portret); Makovej O., Žytepys Osypa Jurija Hordynskoho-Fedkovyča, Lw. 1911 s. 451, 457, 463, 467, 468; Ohonovskyj O., Istorija literatury russkoj, Lw. 1889–1891 č. II (1) s. 46–47, č. II (2) s. 611; Studyns’kyj K., Zvjazky Oleksandra Konyskoho z Halyčynoju v r. 1862–1866, „Zapysky Nauk. Tov. im. Ševčenka” (Lw.) T. 110: 1929 s. 330–2; Svistun F. I., Russkij sobor i mitropolit M. Levickij v 1848 g., „Vestnik Narodnogo Doma” (Lw.) R. 23: 1905 s. 40; Zdrada J., Wybory do galicyjskiego sejmu krajowego w 1867 r., „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 9: 1963 [druk.] 1964 s. 70, 90; – Chłędowski K., Pamiętniki, Kr. 1957; Perepyska Mychajla Drohomanova z Melitonom Bučyns’kym 1871–1877, Lw. 1910; Słotwiński A., Wspomnienia, z niedawnej przeszłości, Kr. 1829 s. 117; Spraw. stenogr. sejmu krajowego galicyjskiego, 1861–73; Studyns’kyj K., Halyčyna i Ukraïna v lystovannï 1862–1884 rr. Materijaly do istorii ukraïns’koi kultury v Halyčyni ta ii zv’jazkiv z Ukraïnoju, Charkiv–Kyi’v 1931 I; Szematyzmy Król. Galicji, 1848–73; Z galerii sejmowej w kwestii wniosku posła Ławrowskiego, Lw. 1869; Ziemiałkowski F., Pamiętniki, Kr. 1904 cz. 1, s. 26, 47; – „Czas” 1873 nr 105, 106; „Dilo” 1892 nr 26 nn. (art. „Moloda Ruś” v rokach 1860–1866); „Gaz. Lwow.” 1873 nr 103–5; „Gaz. Narod.” 1873 nr 109–11; „Kraj” 1873 nr 105, 107; „Osnowa” 1871 nr 58; „Pravda” 1873 č. 6 s. 232–6, 241–2, č. 8 s. 309; „Przegl. Pol.” 1869 t. 14 s. 331–4, 468–70, t. 15 s. 114–6, 1872 t. 26 s. 477–9; – Centr. Deržavnyj Ist. Arch. URSR v Lv.: Fond 180 II nr 1,6; Lvivs’ka B. Akad. Nauk URSR: Arch. Sapiehów 578/IV; – Listy Ł-ego (odpisy) udostępnione przez Jana Kozika.
Jerzy Zdrada